Yirmi birinci yüzyılın başından itibaren medya ekosistemi tarihte benzeri görülmemiş bir dönüşüm sürecine girmiştir. Dijitalleşme, yapay zekâ, algoritmik sistemler ve sosyal medya platformları haberin üretim, dolaşım ve tüketim biçimlerini köklü biçimde değiştirmiştir. Bu dönüşüm, yalnızca teknolojik bir tekâmül değil, aynı zamanda gazeteciliğin etik temellerini, mesleki kimliğini ve toplumsal sorumluluk anlayışını yeniden tanımlayan yapısal bir kırılmadır. Bu bağlamda “medya mimarisi” kavramı, medyanın teknik, etik ve kurumsal bileşenlerinin birbirine bağlı nizamını ifade eder. Günümüz medyası, algoritmaların omurgası, yapay zekânın üretim gücü, sosyal platformların dağıtım ağları ve dijitalleşen kamusal alanın normatif ihtilafları üzerine inşa edilmiş karmaşık bir yapı olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu kitap, medya etiği alanındaki tartışmalara çağın dijital gerçeklikleri üzerinden katkı sunmayı amaçlamaktadır. Medya artık yalnızca içerik üreten bir alan değil, insan-makine etkileşimi ve veri temelli süreçlerin belirlediği çok katmanlı bir sistemdir. Dolayısıyla elinizdeki kitap, dijital çağın medya ortamını hem teknolojik hem etik bir mesele olarak ele almaktadır. Nitekim geleneksel medyanın tek yönlü ve hiyerarşik yapısı; yerini çift yönlü, ağ tabanlı ve sınırları belirsiz bir dijital ekosisteme bırakmıştır. Bu geçiş, gazeteciliğin doğasını, haberin üretim ve dağıtım süreçlerini, hatta mesleki eğitimin parametrelerini dönüştürmektedir. Aynı zamanda derin etik ve toplumsal soruları da gündeme taşımaktadır. Yapay zekâ destekli haber üretimi, insanın rolünü yeniden tartışmaya açmıştır. Artık birçok haber metni algoritmalar tarafından oluşturulmakta, haber akışları kişiselleştirilmiş veri modellerine göre düzenlenmektedir. Bu süreçte “etik karar alıcı kimdir?” sorusu kritik bir önem kazanmıştır: İnsan mı, yazılım mı, yoksa platformun kendisi mi? Algoritmik haber akışlarının kamusal diyaloğu zenginleştirip zenginleştirmediği ya da yankı odalarını derinleştirip derinleştirmediği de bu tartışmanın bir parçasıdır.
Yeni medya düzeninde etik, bireysel mesuliyetten sistemsel sorumluluğa dönüşmüştür. Algoritmaların tasarımı, verilerin önceliklendirilmesi ve içeriklerin görünür kılınma biçimleri doğrudan etik alanın konusudur. Bu çerçevede etik denetim, yalnızca gazetecilerin değil; yazılım geliştiricilerin, veri analistlerinin ve platform sahiplerinin de ortak yükümlülüğüdür.
Kitabın bölümleri, bu karmaşık yapıyı farklı açılardan ama bütünlüklü biçimde ele almaktadır. İlk bölümler dijitalleşmenin gazetecilik pratiğinde yarattığı etik sorunları kuramsal düzlemde tartışırken, sonraki bölümler yapay zekânın habercilikteki kullanım biçimlerine, mesleki kimliğin dönüşümüne ve eğitim alanındaki yeni gereksinimlere odaklanmaktadır. Böylece dijital çağda insan merkezli bir mesleğin otomasyonla nasıl yeniden biçimlendiği ve bunun hangi ahlaki ikilemleri doğurduğu incelenmektedir.
İlerleyen bölümlerde algoritmik haber dağıtımının yapısal tesirleri ve sosyal medyanın politik iletişimi nasıl dönüştürdüğü ele alınarak, medya etiği tartışmaları birey düzeyinden ekosistem düzeyine taşınmaktadır. Bu bütünsel yaklaşım, medya ortamını “mimari” metaforu üzerinden okumayı olanaklı kılar. Mimari, yalnızca bir yapının fiziksel planını değil, aynı zamanda işlevsel düzenini ve normatif çerçevesini de ifade eder. Dijital medyanın mimarisi de benzer biçimde, teknik altyapı ile etik ilkeler arasındaki ilişkiyi yeniden kurmayı gerektirir.
Kitap, teknolojik determinizmin iyimser anlatılarına ya da dijital geleceğe dair karamsar öngörülere kapılmadan, dengeli ve analitik bir bakış açısı sunmayı hedefler. Amaç, okuyucunun dijital çağın bu karmaşık medya düzeni içinde temel taşları, tasarımı ve bu yapının içtimai etkilerini anlamasına katkı sağlamaktır. Sonuç olarak bu çalışma, dijital çağ gazeteciliğini “teknolojik zorunluluk” yerine “etik sorumluluk” temelinde yeniden düşünmeye çağırmaktadır. Medya teknolojileri geliştikçe, insana ve topluma karşı ahlaki yükümlülükler ortadan kalkmamakta, aksine daha karmaşık biçimlerde yeniden inşa edilmektedir. Bu kitap söz konusu yeniden inşa sürecinin akademik zeminini kurmayı amaçlamaktadır.
Doç. Dr. Erkam TEMİR
Editör
Bağlantılar:
Konu başlıkları:
ÖN SÖZ – Erkam Temir
GAZETECİLİĞİN DİJİTALLEŞEN DOĞASINDA ETİK – Pervin Çakır Korkmaz
YAPAY ZEKÂ DESTEKLİ HABER ÜRETİMİNİN ETİK AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ: KARŞILAŞTIRILMALI BİR İNCELEME – Alper Volkan Ertem
YAPAY ZEKÂ VE GAZETECİLİK: MESLEKİ DÖNÜŞÜM VE ETİK SINIRLAR – İrem Çelik, Yasemin Bilişli
YENİ NESİL GAZETECİLİK: KURAM, TEKNOLOJİ VE ETİK EKSENİNDE DÖNÜŞEN EĞİTİM – Betül Aydın Varol
ALGORİTMİK HABER DAĞITIMI: DİJİTAL ÇAĞIN YENİ HABER EKOSİSTEMİ – Bengü Kayıarslan
SOSYAL MEDYA EKOSİSTEMİNDE SİYASİ HABER KAYNAKLARI VE MEDYA KURULUŞLARININ KAMUOYUNA ERİŞİM GÜCÜ – Kurbani Geyik
GAZETECİLİKTE DOĞRULUK VE DEZENFORMASYONLA MÜCADELE – Nurcan Ede